Pierwsze lata życia dziecka są okresem intensywnego wzrostu i rozwoju, zarówno fizycznego, jak i poznawczego. W tym czasie kluczowe jest zatem dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, które wspierają pracę układu nerwowego oraz mózgu. Przykładem jest tu żelazo – pierwiastek życia, bez którego organizm dziecka nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować. Co każdy rodzic powinien wiedzieć na temat żelaza i jak usprawnić pracę mózgu dziecka dzięki temu składnikowi?
Co wpływa na rozwój mózgu dziecka? Najważniejsze składniki mineralne w diecie malucha
Rozwój mózgu dziecka to złożony proces, który zależy od wielu czynników, takich jak:
- prawidłowe odżywianie matki w okresie ciąży;
- pozytywne doświadczenia zagwarantowane dziecku w pierwszym okresie jego życia;
- odpowiednie żywienie dziecka już od chwili narodzin.
W tej ostatniej kwestii dużej znaczenie ma dostarczanie niezbędnych składników mineralnych, takich jak cynk, magnez, wapń, miedź, selen i żelazo. Szczególną uwagę należy zwrócić na ostatni składnik, ponieważ to żelazo decyduje o prawidłowym transporcie tlenu do mózgu, co jest niezwykle ważne dla jego prawidłowego funkcjonowania. Sprawdźmy zatem, jaki jest dokładnie wpływ żelaza na układ nerwowy malucha.
Żelazo a układ nerwowy dziecka
Układ nerwowy dziecka zaczyna rozwijać się wraz z chwilą poczęcia. Poszczególne elementy mózgu pojawiają się jednak stopniowo, kształtując się aż do chwili porodu. Wraz z narodzinami dziecka zaczyna się jednak dynamiczny rozwój mózgu, który w pierwszych latach tworzy miliardy połączeń nerwowych, odpowiedzialnych za takie procesy jak uczenie się, pamięć, koncentrację oraz język. Wsparciem w rozwoju tych funkcji poznawczych jest żelazo, które:
- wspomaga produkcję hemoglobiny i transport tlenu – żelazo to bardzo ważny składnik hemoglobiny, która odpowiada za transport tlenu we krwi. Optymalne dotlenienie mózgu jest z kolei niezbędne dla jego prawidłowego rozwoju i funkcjonowania, zwłaszcza w okresie intensywnego wzrostu dziecka;
- wpływa na syntezę neuroprzekaźników – żelazo wspiera produkcję i funkcjonowanie neuroprzekaźników, takich jak dopamina, serotonina i noradrenalina. Ich zadaniem jest usprawnienie procesu uczenia się, zapamiętywania, koncentracji i regulowania emocji;
- ułatwia proces mielinizacji nerwów – otoczenie włókien nerwowych specjalną osłonką mielinową jest bardzo ważne z punktu widzenia szybkiego i efektywnego przekazywania impulsów nerwowych. Żelazo wspiera ten proces, który ma szczególnie istotne znaczenie dla rozwijającego się mózgu dziecka;
- chroni przed skutkami stresu oksydacyjnego – żelazo jest obecne w wielu enzymach antyoksydacyjnych, które chronią komórki nerwowe przed uszkodzeniami wywołanymi przez wolne rodniki.
Żelazo w mózgu dziecka a badania naukowe
Od wielu lat prowadzone są badania naukowe nad znaczeniem żelaza dla prawidłowego rozwoju mózgu u dzieci. Jak wynika z badania przeprowadzonego w 2006 r. (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16770951/, dostęp online: 22.08.2024), niedostateczna podaż żelaza we wczesnym dzieciństwie może prowadzić do trwałych deficytów poznawczych. Naukowcy twierdzą, że dzieci z niskim poziomem żelaza w niemowlęctwie mają gorsze wyniki w testach poznawczych w wieku szkolnym, nawet po uzupełnieniu tego składnika.
Potwierdza to również badanie z 2014 r. (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2711433/, dostęp online: 22.08.2024), wskazujące, że niemowlęta z niedostateczną podażą żelaza mają mniejszą objętość struktur mózgowych, takich jak hipokamp. Wiąże się to m.in. z obniżonymi zdolnościami pamięciowymi i poznawczymi w późniejszym wieku. Badania dowodzą także (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12730445/, dostęp online: 22.08.2024), że zbyt mała podaż żelaza zmniejsza syntezę dopaminy, co może prowadzić do problemów z koncentracją i zachowaniem.
Zapotrzebowanie na żelazo u dzieci w różnym wieku
Zapotrzebowanie na żelazo u dzieci różni się w zależności od wieku, ponieważ potrzeby żywieniowe najmłodszych zmieniają się wraz z ich rozwojem. Wygląda to następująco:
- noworodki do 6. miesiąca życia, o ile urodziły się o czasie, mają prawidłową masę ciała, a w trakcie porodu nie pojawiły się żadne komplikacje, posiadają naturalne zapasy żelaza w organizmie, które powinny im wystarczyć na pierwsze 6 miesięcy życia;
- niemowlęta od 7 do 12 miesięcy: 7 mg na dobę;
- dzieci w wieku 1-3 lata: 3 mg na dobę;
- dzieci w wieku 4-9 lat: 4 mg na dobę;
- chłopcy w wieku 10-12 lat: 7 mg na dobę;
- chłopcy w wieku 13-18 lat: 8 mg na dobę;
- dziewczynki w wieku 10-12 lat: 7 mg na dobę (8 mg po pojawieniu się pierwszej miesiączki);
- dziewczynki w wieku 13-18 lat: 8 mg na dobę.
Dowiedz się więcej na temat: żelazo w diecie niemowlaka.
Jak zadbać o prawidłową ilość żelaza u najmłodszych?
Najlepszym sposobem na zadbanie o prawidłową ilość żelaza u dzieci jest zbilansowana dieta bogata w ten składnik. Ważne, aby w jadłospisie malucha znalazły się dobre źródła żelaza, takie jak np. mięso, ryby, strączki, jajka oraz zielone warzywa liściaste. Niestety zdarza się, że czasami z różnych przyczyn jak np. ograniczenia żywieniowe, dieta nie jest w stanie pokryć dziennego zapotrzebowania na ten składnik. W takiej sytuacji konieczna może być suplementacja.
Pamiętajmy jednak o tym, że stosowanie suplementów diety z żelazem można rozpocząć po wcześniejszej konsultacji z lekarzem i przeprowadzeniu odpowiednich badań laboratoryjnych, które potwierdzą poziom żelaza w organizmie dziecka. Wybierając konkretny produkt, warto zwrócić uwagę również na to, aby zawierał formy żelaza, które umożliwiają prawidłowe wchłanianie tego składnika.
Sprawdź też, jakie są czynniki wpływające na wchłanianie żelaza.
Co wspiera rozwój mózgu dziecka? Podsumowanie
Żelazo jest kluczowe dla rozwoju mózgu u dzieci, wspierając funkcje poznawcze i układ nerwowy, w tym syntezę neurotransmiterów i funkcjonowanie komórek nerwowych. Zapotrzebowanie na ten składnik zmienia się z wiekiem, wzrastając w okresie intensywnego wzrostu i rozwoju. Ze względu na fakt, że prawidłowy poziom żelaza jest kluczowy dla rozwoju psychicznego jak i motorycznego dzieci, rodzice powinni zadbać o to, aby dostarczać dziecku żelazo poprzez dietę bogatą w mięso, rośliny strączkowe i ryby, a w razie potrzeby wdrożyć suplementację zgodnie z zaleceniami lekarza.
Bibliografia:
- Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, 2020.
- H. Szajewska. Żelazo w żywieniu niemowląt. Nowa Pediatria 2/2004, s. 61-65.
- Lozoff, B., Beard, J., Connor, J., Felt, B., Georgieff, M., & Schallert, T. (2006). Long-lasting neural and behavioral effects of iron deficiency in infancy. Nutrition Reviews, 64(5 Pt 2), https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16770951/, dostęp online: 22.08.2024.
- Georgieff, M. K., et al. (2014). The role of iron in neurodevelopment: Fetal iron deficiency and the developing hippocampus. Journal of Nutrition, 144(6), 877-881, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2711433/, dostęp online: 22.08.2024.
- Beard, J. L. (2003). Iron deficiency alters brain development and functioning. The Journal of Nutrition, 133(5), 1468S-1472S, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12730445/, dostęp online: 22.08.2024.
- Guo X., Liu H., Qian J., Daily iron supplementation on cognitive performance in primary-school-aged children with and without anemia: a meta-analysis, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4659009/, dostęp online: 22.08.2024.
