Rola żelaza w procesie gojenia ran

Drobne zranienia, takie jak otarcia czy skaleczenia, które uznawane są za  niegroźne,  mogą również wymagać  wsparcia procesu gojenia i regeneracji. Istotną rolę odgrywają tu składniki odżywcze, w tym m.in. żelazo, które usprawnia pracę układu krwionośnego. Czy żelazo pomaga na szybkie gojenie się ran i co zrobić, gdy chcemy podwyższyć jego poziom w organizmie?

Żelazo a gojenie ran – niezbędny element regeneracji tkanek

Żelazo pełni szereg funkcji w procesach biologicznych zachodzących w organizmie człowieka. Jest to ważny składnik hemoglobiny, czyli białka odpowiedzialnego za transport tlenu we krwi. Tlen wspomaga procesy regeneracyjne, dostarczając komórkom energię niezbędną do naprawy uszkodzonych tkanek. W efekcie rany goją się szybciej, ponieważ tlen bierze udział w produkcji energii, a do tego wspomaga syntezę białek i enzymów, które są potrzebne do odbudowy uszkodzonych tkanek (https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4091310/, dostęp online: 25.03.2025).

Warto też pamiętać, że żelazo bierze udział w utrzymaniu równowagi metabolicznej organizmu, co ma znaczenie zarówno w procesie gojenia ran, jak i zapobiegania wszelkim zaburzeniom, które mogłyby hamować ich regenerację. W sytuacji gdy dochodzi do niedostatecznej podaży żelaza, pełna odbudowa uszkodzonej tkanki przebiega wolniej.

Sprawdź też, jaką rolę pełni żelazo w organizmie człowieka.

Żelazo a gojenie się ran – jak działa na poziomie komórkowym?

Żelazo wpływa na proces gojenia ran również w kontekście mechanizmów komórkowych. 

• Na szczególną uwagę zasługuje tu udział w syntezie kolagenu, który jest podstawowym białkiem strukturalnym niezbędnym do regeneracji tkanek. Dzięki kolagenowi nowo powstałe komórki skóry i inne tkanki otrzymują szkielet, który umożliwia ich wzrost i stabilizację, a także uzyskanie odpowiedniej stabilności oraz wytrzymałości. Żelazo pełni funkcję kofaktora enzymów, które odpowiadają za przekształcanie prokolagenu w dojrzały kolagen, co jest niezbędne do odbudowy strukturalnej skóry i innych tkanek.
• Żelazo wspomaga też produkcję enzymów, które biorą udział w detoksykacji i wspomagają procesy naprawcze (https://msurjonline.mcgill.ca/article/download/188/175/348, dostęp online: 25.03.2025). Przykładem takich enzymów są proteazy, które pomagają w rozkładzie uszkodzonych białek i przyspieszają odbudowę uszkodzonej tkanki. Dzięki temu żelazo wspiera nie tylko regenerację tkanek, ale też zapobiega gromadzeniu się uszkodzonych komórek.
• Żelazo ma również wpływ na układ odpornościowy, który broni organizm podczas procesu gojenia ran (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0002944019306716, dostęp online: 25.03.2025). Makrofagi i neutrofile, które uczestniczą w odpowiedzi immunologicznej, wykorzystują żelazo do wytwarzania reaktywnych form tlenu, które pomagają eliminować patogeny. 

Dowiedz się, czy żelazo wspiera włosy, skórę i paznokcie.

Zapotrzebowanie organizmu na żelazo a proces gojenia się ran

Dzienna dawka żelaza, której organizm potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania, to około 18 mg dla kobiet i 8 mg dla mężczyzn w wieku 19-50 lat (https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iron-HealthProfessional/, dostęp online: 25.03.2025). Są jednak pewne okresy w życiu kobiety, kiedy zapotrzebowanie na ten pierwiastek wzrasta. Przykładem jest ciąża kiedy żelazo wspiera kształtowanie układu nerwowego i krwiotwórczego dziecka. Wówczas zalecane spożycie tego mikroelementu wynosi 27 mg. 

Znaczny odsetek społeczeństwa zmaga się jednak z problemem niedostatecznej podaży żelaza co jak wcześniej wspomniano ma znaczenie m.in. w kwestii przebiegu procesu gojenia się ran.

Niedostateczna podaż żelaza a gojenie się ran

Niedostateczna podaż żelaza może prowadzić do obniżonej produkcji hemoglobiny oraz postępującego niedotlenienia tkanek. W efekcie tego skóra może stać  się blada, sucha i zniszczona, ponieważ organizm wykorzystuje żelazo do utrzymania w dobrej kondycji innych  narządów, takich jak np. mózg czy serce. Co więcej, poziom żelaza wpływ na proces krzepnięcia krwi, w przypadku jego niedostatecznej podaży może dojść do trudności gojenia się ran już na początkowym etapie.

Nadmierna  podaż żelaza w procesie regeneracji tkanek

 Żelazo w wysokich stężeniach może prowadzić do powstawania reaktywnych form tlenu (ROS), co z kolei może być przyczyną uszkodzenia komórek i tkanek (https://www.hcplive.com/view/iron-skin-and-wound-healing, dostęp online: 25.03.2025). Taki stan może też prowadzić do zakłócenia równowagi procesów naprawczych w skórze, skutkując nadmierną produkcją ziarniny i nieprawidłowym gojeniem się ran.

Jak utrzymać optymalny poziom żelaza w organizmie?

W okresie gojenia ran bardzo ważna jest dieta bogata w żelazo, bazująca przede wszystkim na produktach pochodzenia zwierzęcego, w których występuje żelazo hemowe. Jest ono lepiej przyswajane przez organizm w porównaniu do żelaza niehemowego (roślinnego). Z tego względu warto włączyć do diety:

• czerwone mięso i drób;
• podroby (wątróbka);
• ryby i owoce morza.

Osoby na diecie roślinnej również mogą dostarczyć organizmowi odpowiednią ilość żelaza, sięgając po produkty zawierające żelazo niehemowe, takie jak:

• rośliny strączkowe (np. soczewica, ciecierzyca, fasola);
• orzechy i nasiona (np. sezam, dynia, słonecznik);
• pełnoziarniste produkty zbożowe (np. brązowy ryż, owies, komosa ryżowa);
• zielone warzywa liściaste (np. szpinak, jarmuż, brokuły).

Chcąc zwiększyć absorpcję żelaza niehemowego, jego źródła należy łączyć z produktami bogatymi w witaminę C, takimi jak owoce cytrusowe, papryka, pomidory czy truskawki. Warto też unikać produktów ograniczających wchłanianie żelaza, takich jak kawa, herbata czy produkty mleczne. Pamiętajmy też, aby regularnie kontrolować poziom żelaza w organizmie, zwłaszcza jeżeli jesteśmy w grupie ryzyka  (np. kobiety w ciąży, weganie, osoby starsze). W razie potrzeby należy skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem, aby ustalić odpowiednią suplementację żelazem.

Żelazo na gojenie ran – podsumowanie

Żelazo wspomaga regenerację uszkodzonych tkanek poprzez transport tlenu do komórek oraz syntezę kolagenu niezbędnego do odbudowy struktur skóry. Niedostateczna podaż żelaza może spowolnić ten proces, prowadząc do problemów z regeneracją tkanek. Z tego powodu ważne jest utrzymanie optymalnego poziomu żelaza w organizmie poprzez odpowiednią dietę i ewentualną suplementację dostosowaną do indywidualnych potrzeb danej osoby.

Bibliografia

1. Boncheva I., The Role of Iron in Epidermal Healing and Infection, https://msurjonline.mcgill.ca/article/download/188/175/348, [dostęp online: 25.03.2025].
2. Borkowska A., Antosiewicz J., Żelazo – przyjaciel, który bywa toksyczny, Kosmos. Problemy nauk biologicznych 69, 2020, nr 4, s. 757–764.
3. National Institutes of Health, Iron, https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iron-HealthProfessional/, [dostęp online: 25.03.2025].
4. Wick J., Iron, Skin and Wound Healing, https://www.hcplive.com/view/iron-skin-and-wound-healing, [dostęp online: 25.03.2025].
5. Wilkinson H., Roberts E., Stafford A., Banyard K., Tissue Iron Promotes Wound Repair via M2 Macrophage Polarization and the Chemokine (C-C Motif) Ligands 17 and 22, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0002944019306716, [dostęp online: 25.03.2025].
6. Wright J., Richards T., Srai S., The role of iron in the skin and cutaneous wound healing, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4091310/, [dostęp online: 25.03.2025].