Żelazo jest jednym z pierwiastków, bez którego organizm człowieka nie byłby w stanie prawidłowo funkcjonować. Składnik ten bierze udział m.in. w transporcie tlenu do komórek ciała i produkcji czerwonych krwinek w szpiku kostnym. Jego obecność ma też kluczowe znaczenie dla syntezy neuroprzekaźników, takich jak dopamina i serotonina, które wpływają na nasze zdolności poznawcze i zdrowie psychiczne. Dowiedz się, jak właściwy poziom żelaza może przyczynić się do poprawy pamięci i koncentracji, a także do czego przyczynia się odkładanie żelaza w mózgu.
Żelazo i wpływ na mózg
Żelazo występuje w organizmie człowieka w stosunkowo niewielkiej ilości (około 3 500-4 500 mg), jednak mimo to uczestniczy w ponad 180 reakcjach biochemicznych zachodzących w organizmie. Jest istotne przede wszystkim dla prawidłowego funkcjonowania mózgu oraz wsparcia procesów niezbędnych do utrzymania zdrowia psychicznego i sprawności umysłowej. Składnik ten odpowiada m.in. za:
- transport tlenu – żelazo gromadzi się głównie w hemoglobinie, która transportuje tlen do wszystkich komórek ciała, w tym także do komórek mózgowych. A odpowiedni dopływ tlenu jest kluczowy dla utrzymania energii i funkcji poznawczych;
- syntezę neuroprzekaźników – żelazo oddziałuje na różne obszary mózgu biorąc udział w syntezie neuroprzekaźników, takich jak adrenalina, serotonina, dopamina czy noradrenalina. Substancje te są potrzebne do regulacji nastroju, emocji i procesów poznawczych, odpowiadając m.in. za funkcje pamięci i koncentracji;
- metabolizm energetyczny – żelazo bierze udział w wielu procesach metabolicznych, które mają na celu produkcję energii wykorzystywanej do aktywności neuronów. Niedostateczna podaż żelaza przyczynia się do zmniejszenia energii w komórkach mózgowych, co z kolei może skutkować problemami z koncentracją i pamięcią;
- ochronę przed stresem oksydacyjnym – żelazo bierze udział w produkcji enzymów antyoksydacyjnych, które chronią komórki mózgowe przed uszkodzeniami spowodowanymi stresem oksydacyjnym. Nieprawidłowy poziom żelaza sprzyja rozwojowi zaburzeń w równowadze oksydacyjnej;
- rozwój mózgu u dzieci – niedostateczna podaż żelaza jest szczególnie istotna z punktu widzenia prawidłowego rozwoju mózgu u najmłodszych, które potrzebują odpowiednich ilości tego pierwiastka do wspierania procesów poznawczych, rozwoju układu nerwowego oraz produkcji neuroprzekaźników.
Sprawdź też, czy żelazo wpływa na odporność?
Żelazo a pamięć i koncentracja – do czego może prowadzić niedostateczna podaż żelaza?
Niedostateczna podaż żelaza może wiązać się z powstaniem istotnych zmian w układzie nerwowym człowieka, które uniemożliwiają prawidłowy rozwój umysłowy, zwłaszcza u dzieci i młodzieży. Jak wynika z badań (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3065765/, dostęp online: 25.09.2024), dzieci z niedostateczną podażą żelaza w okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym zaobserwowano gorsze wyniki w testach dotyczących pamięci, zdolności językowych i umiejętności rozwiązywania problemów. Może to generować trudności w nauce oraz obniżonej wydajności w szkole, co w dłuższej perspektywie wpływa negatywnie na rozwój intelektualny i społeczny dziecka.
Badania wskazują także ryzyko wystąpienia określonych mechanizmów neurologicznych, związanych z niedostateczną podażą żelaza, takie jak zaburzenia w syntezie neuroprzekaźników (serotoniny i dopaminy). Obniżona podaż żelaza wpływa także negatywnie na zdolność koncentracji i uczenia się.
Żelazo w mózgu – jak utrzymać prawidłowy poziom w organizmie?
Prawidłowa synteza hemoglobiny wymaga zapewnienia odpowiedniej podaży żelaza. Biorąc pod uwagę fakt, że żelazo nie jest syntetyzowane przez organizm człowieka, koniecznie trzeba dostarczyć go wraz z codzienną dietą. Szczególnie istotną rolę odgrywa tu żelazo hemowe, które jest bardzo dobrze przyswajalne przez organizm. Jego źródła występują głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak podroby, drób, ryby oraz czerwone mięso. Nieco gorzej absorbowane żelazo niehemowe występuje w produktach roślinnych, takich jak fasola, soczewica, sałata, brokuły i pistacje.
Niestety, żelazo niehemowe może okazać się niewystarczające do pokrycia pełnego zapotrzebowania na ten składnik. Z tego powodu należy pamiętać o odpowiednim łączeniu jego źródeł z produktami bogatymi w witaminę C (np. cytrusami, papryką, truskawkami), które zwiększają przyswajalność żelaza niehemowego. Warto też unikać produktów, które mogą hamować wchłanianie żelaza, takich jak np. kwas fitynowy (obecny w otrębach zbóż i ziarnach kukurydzy), polifenole (herbata, kawa) oraz kwas szczawiowy (szczaw, rabarbar).
Osoby, które nie są pewne swojego poziomu żelaza w organizmie mogą wykonać odpowiednie badania na oznaczenie tego pierwiastka we krwi. W przypadku, gdy wyniki wskażą, że podaż żelaza z diety jest niewystarczająca może wskazana być jego suplementacja. Preparaty z żelazem występują w postaci soli, np. soli żelaza trójwartościowego (F3+) oraz soli żelaza dwuwartościowego (F2+), które wykazują wysoką przyswajalność przez organizm. Ważne jest jednak, aby nie przyjmować suplementów żelaza bez konsultacji z lekarzem. Specjalista najlepiej dobierze dawkę suplementacji żelaza do wyników i indywidualnych predyspozycji osoby.
Dowiedz się więcej na temat: Jak zadbać o prawidłowy poziom żelaza w okresie menopauzy?
Żelazo na koncentrację i pamięć – podsumowanie
Żelazo jest kluczowym pierwiastkiem dla prawidłowego funkcjonowania mózgu, który w znacznym stopniu wpływa na pamięć i koncentrację. Uczestniczy w transporcie tlenu do komórek mózgowych oraz w syntezie neuroprzekaźników, takich jak serotonina i dopamina. Niedostateczna podaż tego składnika może prowadzić do osłabienia funkcji poznawczych i trudności w koncentracji. Aby utrzymać prawidłowy poziom żelaza, ważne jest stosowanie diety bogatej w żelazo hemowe i niehemowe.
Bibliografia:
- Kuras M., Żelazo i cynk główne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, Farmakoterapia, 2015, vol. 25, nr 05 (288).
- Gawędzki J, Hryniewiecki L., Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu, Wydawnictwo 2, PWN, Warszawa 2000.
- Ayton, S., & Finkelstein, D. I., The role of iron in Alzheimer’s disease: a review, Nature Communications, 2016, 11322, https://www.nature.com/articles/ncomms11322, dostęp online: 25.09.2024.
- Fretham S., Carlson E., Georgieff M., The Role of Iron in Learning and Memory, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3065765/, dostęp online: 25.09.2024.
- Falkingham M., Abdelhamid A., Curtis P., Fairweather-Tait S., Dye L., Hooper L., The effects of oral iron supplementation on cognition in older children and adults: a systematic review and meta-analysis, https://nutritionj.biomedcentral.com/articles/10.1186/1475-2891-9-4, dostęp online: 25.09.2024.
